SŁUP INFORMACYJNY NR 4

Kamieniołom planem filmowym

W roku 1993 Steven Spielberg wybrał Kamieniołom Libana jako plan filmowy dla „Listy Schindlera” - nagrodzonego siedmioma statuetkami Oscara, m.in. za scenografię. Na potrzeby filmu, na dnie kamieniołomu zbudowano baraki, wieże strażnicze, drogę i ogrodzenia. Za remizą kolejek wąskotorowych, tuż przy krawędzi półki, możesz dostrzec pozostałości fundamentów willi komendanta (która faktycznie znajduje się przy ul. Heltmana 22). To tutaj nagrywane były sceny z okrągłego balkonu, z widokiem na pracujących więźniów obozu pracy KL Plaszow. Obóz był faktycznie zlokalizowany w sąsiedztwie, na południe od Kamieniołomu Libana, jego ślady są nadal widoczne i warto odwiedzić również tamto miejsce.

Tajemnicza czerwień

Jednym z najbardziej charakterystycznych epizodów filmu “Lista Schindlera” jest dziewczynka w czerwonym płaszczyku przemierzająca krakowskie getto podczas jego likwidacji – zabijania ludzi lub transportowania ich do obozów. To jedyny kolor w czarno-białym filmie. Mimo, że się wyróżnia, jest ignorowana przez okrutne oddziały SS. Zostaje natomiast zauważona przez niemieckiego przedsiębiorcę Schindlera i nieświadomie inspiruje go do ratowania Żydów przed śmiercią - dzięki zatrudnieniu w Fabryce Emalia (będącej dziś oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, przy ul. Lipowej 4, w którym znajdziesz więcej o historii filmu). Co miała symbolizować dziewczynka w czerwonym płaszczyku? Brutalność wojny, która nie omijała nawet dzieci? Dziecięcą bezbronność w obliczu tragicznych wydarzeń? Nadzieję na ocalenie? Dla reżysera, Stevena Spilberga, miał być to symbol ignorancji wobec holokaustu ówczesnych, wysoko postawionych polityków. A co oznacza dla Ciebie?

Piece szybowe funkcjonowały w połączeniu z silosami, w których gromadzono paliwo (koks). Rozdrobniony kamień wapienny dostarczany był bezpośrednio z zakładu przeróbczego. Surowce te, układane naprzemiennie w szybie pieca, ulegały przepaleniu w wyniku czego powstawało wapno przemysłowe.

"Kolejka siłą ludzką powożona"

Jedynymi dziś śladami, rozbudowanych dróg transportu w kamieniołomie, są widoczne na tym poziomie: fragmenty torów i remiza kolejek wąskotorowych (potem warsztaty samochodowe). Ponadto na terenie kamieniołomu można jeszcze dostrzec: wiadukt kolejowy oraz ślady przenośników taśmowych. Zachowały się jednak projekty, rysunki i kadry filmowe obrazujące środki transportu np. "kolejki siłą ludzką powożonej”.

Niebezpieczeństwo!

Śledząc przebieg torów kolejki wąskotorowej, które niegdyś biegły w bezpiecznej odległości od krawędzi półki, a dziś częściowo wiszą lub nawet osunęły się w przepaść, możesz wyobrazić sobie ryzyko na jakie narażają się nieostrożni. Ściany kamieniołomu, nieeksploatowane od blisko 40 lat i narażone na działanie sił przyrody (np. wietrzenie, opady, zamarzanie i rozmarzanie, porastanie drzewami), ulegają erozji. Można zaobserwować obrywy fragmentów skał, wskutek czego powstają stożki i hałdy usypiskowe, a nawet nagromadzenia dużych głazów. Dlatego nie zbliżaj się do ścian i krawędzi kamieniołomu oraz zachowaj szczególną ostrożność.

Nocni stróże

Kamieniołom Libana jest bardzo zróżnicowany środowiskowo. Występują tu polany, zadrzewienia, zakrzewienia i zbiorniki wodne. Dostępność zróżnicowanych przestrzeni stwarza dogodne warunki bytowania dla nietoperzy: nocków, gacków, mopków oraz karlików, mroczków i borowców. Spośród nich najaktywniejszym i jednym z największych jest Borowiec wielki (Nyctalus noctula). Wszystkie polskie gatunki nietoperzy podlegają ochronie ścisłej.

SŁUP INFORMACYJNY NR 3

Podstawowym elementem ciągu technologicznego były piece do wypału wapna. Na przestrzeni lat miała miejsce ich ewolucja. W Kamieniołomach i Pierwszej Krajowej Parowej Fabryce Wapna w Podgórzu: LIBAN&EHRENPREIS stosowano piece Rumforda, a firma polecała “Szanownym P.T. Odbiorcom” fabrykat wapna budowlanego i nawozowego (jak głosiła reklama z 1888 r.). Przez długi czas funkcjonowały piece kręgowe Hoffmanna wymagające dużej siły roboczej, a zatem nieekonomiczne. Dopiero w latach 70. XX w. piece kręgowe zastąpiono piecami szybowymi i te ostatnie możemy podziwiać w Kamieniołomie Libana do dziś. Gotowy produkt (wapno przemysłowe) spod pieców przekazywany był przenośnikiem taśmowym do zbiorników, a potem dalej do obiorców.

Dziedzictwo kulturowe

W tej części kamieniołomu możemy znaleźć pozostałości po scenografii „Listy Schindlera” – filmie, w którym kamieniołom wcielił się w rolę Niemieckiego Nazistowskiego Obozu Pracy i Koncentracyjnego „Plaszow”, znajdującego się faktycznie na południe od kamieniołomu. Charakterystycznym elementem scenografii jest ścieżka wybrukowana replikami macew, z których w czasie II Wojny Światowej budowano obozowe drogi. Ścieżkę tę przecinają dwa rzędy słupów, które pełniły funkcję ogrodzenia z drutem kolczastym filmowego obozu. Tuż obok znajduje się fundament będący najprawdopodobniej pozostałością jednego z obozowych baraków.

Pełzający mieszkańcy

Na obszarze Kamieniołomu Libana występuje pięć gatunków płazów i dwa gatunki gadów. Tereny zielone są miejscem przebywania oraz rozrodu zaskrońca zwyczajnego (Natrix natrix) oraz zimowania ropuchy szarej (Bufo bufo). Teren kamieniołomu zapewnia też bazę pokarmową i mikrosiedliska dla rozrodu i hibernacji jaszczurki zwinki (Lacerta agilis).

SŁUP INFORMACYJNY NR 2

Od pracy ręcznej...

Niegdyś, roboty górnicze wykonywane były za pomocą pracy rąk ludzkich i prostych narzędzi np. klinów, łomów i młotów. W wyniku późniejszych usprawnień, materiał skalny urabiano za pomocą materiałów wybuchowych ładowanych do wywierconych w ścianie otworów wiertniczych. Ślady po różnych metodach urabiania można dostrzec na ścianach kamieniołomu. Usunięty nadkład (zalegające nad złożem masy ziemne i skalne) złożony został po zachodniej stronie kamieniołomu, a porastający go las zatarł jego widoczność.  

...po industrializację

Istotnym elementem ciągu technologicznego był zakład przeróbczy. Przy ścieżce można dostrzec pozostałości: sortołamiarni, ramp oraz silosy. Surowiec po skruszeniu przechodził do sortowni, skąd po rozdzieleniu na różne granulacje był rozprowadzany do silosów, a następne do pieców szybowych. Odpady składowano na składowisku odpadów po zachodniej, zarośniętej dziś drzewami, stronie kamieniołomu.

Zabytkowa kuźnia

Budynek znajdujący się pod wschodnią ścianą kamieniołomu to pochodząca z przełomu XIX i XX w. kuźnia wraz z maszynownią, transformatornią, stolarnią i magazynem (potem rozbudowana i przekształcona w warsztaty), której uszkodzona konstrukcja nie pozwala wejść do środka. Było to miejsce przygotowywania oraz napraw narzędzi i sprzętu wykorzystywanych w kamieniołomie np. wózków kolebowych, szyn. Kuźnia posiada cechy zabytku i jest chroniona jako dziedzictwo przemysłu.

Użytek ekologiczny

W 2022 r. na terenie Kamieniołomu Libana został ustanowiony użytek ekologiczny o powierzchni ok. 15 ha. Obszar ten wyróżnia się wysokimi walorami krajobrazowymi oraz przyrodniczymi. Obok płatów muraw kserotermicznych, na terenach podmokłych, porośniętych szuwarem paki szerokolistnej, można spotkać ropuchę szarą (Bufo bufo), żabę trawną (Rana temporaria) i żabę moczarową (Rana arvalis). Kumakom nizinnym, traszkom zwyczajnym i grzebieniastym, jaszczurkom zwinkom i zaskrońcom możesz stanąć na drodze, uważaj na tych mieszkańców Kamieniołomu, są wobec Ciebie bezbronni.

Enklawa dla ważek

Ważki szczególnie upodobały sobie teren Kamieniołomu Libana. Zinwentaryzowano tu aż 41 gatunków tych owadów (spośród 74 gatunków występujących w Polsce). Sprzyjają im rozlewiska, które okresowo pojawiają się na terenie kamieniołomu. Dwa gatunki, spośród tutaj spotykanych ważek, podlegają ochronie gatunkowej, są to: zalotka białoczelna (Leucorrhinia albifrons) oraz zalotka większa (Leucorrhinia pectoralis).

SŁUP INFORMACYJNY NR 1

Kamieniołom Libana jest miejscem, w którym człowiek pracował, cierpiał, tworzył sztukę oraz miejscem, które człowiek opuścił, a wtedy zasiedliła je natura.

Przekraczając wiadukt wstąpiłeś na teren Kamieniołomu Libana – tak jak niegdyś przekraczała go kolej wąskotorowa, będąca “oknem na świat” zakładu.

Przedsiębiorstwo LIBAN&EHRENPREIS, KAMIENIOŁOMY I PIERWSZA KRAJOWA FABRYKA WAPNA, zostało założone w 1872 roku przez Józefa Libana oraz Maxa Ehrenpreisa. Eksploatowane wapienie skaliste wykorzystywano do produkcji wapna budowlanego i nawozowego oraz jako kamienie budowlane i kruszywa drogowe. Kamieniołom funkcjonował w strukturach wielu przedsiębiorstw i pod różnymi nazwami np. Liban & Ehrenpreis. Kamieniołomy i Pierwsza Krajowa Fabryka Wapna; Krakowskie Wapienniki i Kamieniołomy Spółka Akcyjna w Krakowie; Krakowskie Zakłady Przemysłu Wapienniczego w Płazie. Kopalnia Wapienia „Kraków - Za Torem” czy Cementownia „Nowa Huta”: Wydział Produkcji Wapna „Za Torem”.

Najtragiczniejsze karty historii kamieniołomu zapisały się w czasie II wojny światowej, kiedy po przejęciu przez hitlerowskich okupantów kamieniołom został przekształcony w Obóz Karny Służby Budowlanej. Przez obóz przejść mogło nawet 2000 więźniów, wielu zginęło.

Zakład górniczy działał do roku 1986, a powodem zamknięcia był negatywny wpływ eksploatacji na środowisko, braki w kadrze oraz brak dokumentacji geologicznej określającej jakość kopaliny do dalszej eksploatacji. W tym okresie zlikwidowano niektóre obiekty np. zakład przeróbczy, jednak część dziedzictwa przemysłu zachowała się do dziś.

W 1993 r. Steven Spielberg nakręcił tu obozowe sceny do filmu „Lista Schindlera”. Wciąż możemy znaleźć ślady pozostawionych przez twórców scenografii.

Kamieniołom stał się cennym ekosystemem, dla ochrony którego ustanowiono użytek ekologiczny z wachlarzem wyjątkowej fauny i flory.

Pamiętaj!

W Kamieniołomie zachowały się ważne elementy dziedzictwa przemysłowego, kinematograficznego i przyrodniczego oraz miejsce pamięci. Staraj się by Twoja obecność nie miała na nie negatywnego wpływu.

REGULAMIN KORZYSTANIA Z OBIEKTU

1. W kamieniołomie panuje równowaga przyrody ożywionej i nieożywionej. Nie odbieraj mu tego, co czyni go tak cennym – bogactwa flory, fauny i prastarych wapieni.

2. Patrz pod nogi! Możesz napotkać wędrujących mieszkańców kamieniołomu - należy im się troska. Nie zakłócaj życia występujących tu zwierząt.

3. Czasem bywa niebezpiecznie! Zarówno pod osuwającymi się skarpami, jak i na nadgryzionych zębem czasu przemysłowych artefaktach. Nie podchodź zbyt blisko krawędzi, ani nie wspinaj się metalowe konstrukcje.

4. Kamieniołom jest bardzo wrażliwy! Rozrzucone śmieci utrudniają życie jego lokatorom, a rozpalone ogniska stwarzają ryzyko pożaru. Nie pozostawiaj po sobie śmieci i nie rozpalaj ognia.

5. Uszanuj ciężką pracę jego opiekunów! Udostępnienie kamieniołomu jest efektem pracy wielu osób. Nie niszcz małej architektury.

ŚCIEŻKA KULTUROWO-PRZYRODNICZA W KAMIENIOŁOMIE LIBANA

Prototyp

Stoisz na prototypowej Ścieżce Kulturowo-Przyrodniczej, która powstała w ramach projektu RESTART realizowanego na Wydziale Inżynierii Lądowej i Gospodarki Zasobami AGH w Krakowie. Na rozmieszczonych w terenie słupach informacyjnych znajdziesz podstawowe informacje na temat cennych zasobów kamieniołomu: dziedzictwa przemysłu wapienniczego, kinematografii i przyrody. Jesteśmy w trakcie dalszego gromadzenia materiałów, map, fotografii i wspomnień dokumentujących historię tego niezwykłego miejsca. Prezentowany poniżej opis jest wersją 2, wobec tego znajdującego się na słupach w terenie, tzn. zawiera uzupełnienia.

Jesteśmy otwarci na wszelkie uwagi z Państwa strony, które pomogą nam rozwijać ścieżkę. Prosimy je słać na adres: restart.proj.eu@gmail.com lub ostrega@agh.edu.pl

Funded by the European Union. Views and opinions expressed are however those of the author(s) only and do not necessarily reflect those of the European Union or the European Education and Culture Executive Agency (EACEA). Neither the European Union nor EACEA can be held responsible for them.

CONTACT US

restart.proj.eu@gmail.com